Foto: Theo Baart

Theo Baart // Overbossen

Sectie
Wonen
Erfgoed
Ontwerpen
Theo Baart
Wijkportretten
Fotografie
Artikelen
Overbos
Wegen naar Welzijn

Theo Baart (Amsterdam, 1957) fotografeert sinds 1977 de transformatie van het gebied rondom de luchthaven Schiphol. Hij publiceerde deze foto’s in o.a. in de boeken Bouwlust (1999), Werklust (2015) en Groot-Amsterdam (2020). Terugreis (2024) wordt een terugblik op 45 jaar fotografie van stad en land.

Het Rijksmuseum in Amsterdam verstrekt sinds 1975 ieder jaar een documentaire fotografieopdracht met als doel om beelden te laten maken die relevant kunnen zijn voor toekomstige generaties. In 1984 en 1985 fotografeerde ik voor het Rijksmuseum (Document Nederland) ‘wonen in naoorlogse wijken’.

Zo fotografeerde ik destijds in de Hoofddorpse wijk Overbos de bouw en de oplevering van de woningen aan de eerste generatie bewoners. Meteen gingen de bewoners aan de slag met het afbakenen van de voortuin met een hekje, het aanleggen van een prieel, en het zagen van de bielzen voor de voortuin. Wat privé was werd toen nog gedeeld met de buren, je mocht elkaar zien, maar het eigen territorium was wel gemarkeerd.

Tijdens de uitvoering van de Rijksmuseumopdracht sprak ik een architectuurhistoricus die vond dat we op dat moment willens en wetens de probleemwijken (‘stadsvernieuwingswijken’) van de toekomst aan het bouwen waren. Die opmerking zette mij destijds aan het denken. Er werden honderdduizend woningen per jaar gebouwd tijdens een laagconjunctuur. Pragmatiek en geldgebrek bepaalden het ontwerp en de uitvoering. Zou Overbos een product met een beperkte houdbaarheid worden? Of is deze post-65 architectuur juist nieuw erfgoed? Klik hier om meer te lezen over het onderzoek van de TU naar dit vraagstuk.

Waardevrije beelden maken is een illusie – foto’s zijn vaak een bevestiging van de eigen vooringenomenheid - maar ik wou met een open vizier naar een veertig jaar oude wijk kijken. Ik fotografeerde recent de met geparkeerde auto’s volgelopen straten. In sommige delen van de wijk manifesteerde de toegenomen welvaart van de bewoners zich aan het begin van de zomervakantie door de op het eigen terrein geparkeerde caravans en boten op trailers. Ook was de groei opmerkelijk van de schuttingen tot kruinhoogte zodat we elkaar niet meer hoeven te zien. De wijk heeft op sommige onderdelen zeker iets sleets maar de bomen groeien boven de schuttingen uit en dat maakt veel goed. En wat destijds al opviel (het buurtje Paddenbos met de houtskeletbouw), is na al die jaren nog steeds aantrekkelijk.

Waarom opnieuw naar Overbos kijken? Is Overbos bijzonder? Nee, in het geheel niet. De wijk ziet er net zo uit als al die andere uitlegwijken die gebouwd werden in dezelfde tijd. Dit tref je overal in Nederland aan.

Juist omdat er zoveel Overbossen zijn in Nederland moeten we goed onderzoeken wat een bestendige toekomst voor deze wijken is. Wat leren wij van het verleden, nu de roep weer terug is van het bouwen van honderdduizend nieuwe woningen per jaar? Opnieuw akkers volbouwen? Dreigt weer de wurggreep van de kwantiteit? Kunnen wij in die wijken uit de jaren tachtig en daarna een deel van de oplossingen kwijt voor de actuele en brede ruimtelijke agenda (waterberging, herstel biodiversiteit, energietransitie en verstedelijking om maar een paar urgente thema’s te noemen) en daarmee ook aan deze bestaande wijken kwaliteiten toevoegen? Overbos verdient een tweede oplevering.