Foto: Theo Baart

De waarde van het lokale architectuurcentrum

Sectie
Theo Baart
Artikelen
Overbos
Participatie

Podium voor Architectuur Haarlemmermeer en Schiphol (PvA) is één van de ruim 40 lokale Architectuurcentra van Nederland. Architectuur staat voor de ruimtelijke opgaven als landschap, architectuur, stedelijke ontwikkeling, ofwel de leefomgeving. Architectuurcentra maken zichtbaar dat ontwerp en onderzoek de dialoog voedt met de juiste kennis en kunde, passend bij de participanten en andere betrokkenen.

Vanuit hun lokale binding, vertalen zij de mondiale en nationale opgaven naar een lokale dialoog met bewoners van diverse leeftijden en leefstijlen. Zo ook de vraag hoe naoorlogse wijken hun rol in de toekomst kunnen blijven vervullen.

Wat PvA al jaren doet is vanuit dialoog, kenniscirculatie, ontwerp en participatie de lokale urgente ruimtelijk maatschappelijke vraagstukken agenderen en toegankelijk maken voor een breed en gevarieerd publiek. Dat zijn vaak bewoners die in hun dagelijks leven niet met deze onderwerpen bezig zijn. Hun perspectief is essentieel voor ruimtelijke ontwikkelingen, maar zijn slechts toepasbaar als deze inzichten de professionals weten te bereiken. PvA ontsluit die perspectieven van inwoners voor de professionals, die zich hier wél elke dag mee bezighouden. Een neutrale constante factor die de continuiteit van het proces kan garanderen vanuit het algemeen maatschappelijk belang, met een sterke focus op participatie, zoals beschreven in dit Groeiboek Overbos.

Toekomstbestendige wijken

Het land telt vele naoorlogse wijken, zo ook Haarlemmermeer. Wat is de waarde van die wijken en hoe kunnen we de waarde versterken voor de toekomst, zodat ze hun rol kunnen blijven vervullen? Overbos is een specifiek voorbeeld van een naoorlogse wijk. De ogenschijnlijk simpele vraag die we hebben gesteld in het participatief proces en ontwerpend onderzoek, heeft generieke uitkomsten voor alle naoorlogse wijken van Nederland. Die hebben we gebundeld, zodat we de werkwijze en de uitkomsten ook buiten Haarlemmermeer kunnen inzetten en vertalen naar de lokale situatie.

De ogenschijnlijk simpele vraag die we hebben gesteld in het participatief proces en ontwerpend onderzoek, heeft generieke uitkomsten voor alle naoorlogse wijken van Nederland.

Het stellen van de juiste vraag

Uitgaan van waarde is bepalend voor het proces en de uitkomst. De huidige generatie bewoners heeft met plezier in de wijk gewoond, vaak al sinds de oplevering. De bewoners zijn dragers van het narratief en het sociale netwerk. Zij kennen de wijk als geen ander. Op die basis hebben we geluisterd, benoemd, gewandeld, dialoog gevoerd, ontworpen en naar de toekomst gekeken. Is de wijk met de ontwerpkenmerken van de jaren ’80 het erfgoed van de toekomst? Als we de wijk kunnen versterken met kleinschalige ingrepen, kunnen we daarmee volgende generaties kans bieden op een leefbare woonwijk? Hoe kan leefbaarheid eruit zien?

Fluïde proces

Een participatieproces heeft ruimte en tijd nodig. Het is een fluïde proces met verschillende partners en participanten, met een eigen snelheid en tijdlijn, wisselende voorwaarden, beschikbare geldstromen en veranderende urgentie. Dat vraagt flexibiliteit, begrip voor wederzijdse motieven en probleemoplossend denken. De grootste uitdaging daarbij is het vinden en betrekken van de groepen onzichtbare inwoners en entiteiten zonder stem, zoals flora en fauna.

Kennisdragers

Dit Groeiboek vertelt het veelzijdige en nooit complete verhaal van de wijk Overbos. De Wijkraad en de bewoners zijn vanuit hun dagelijkse ervaring de kennisdragers. Zij hebben hun herinneringen gedeeld, hun zorgen, hun dromen en hun visie op het functioneren van de wijk. Het zijn de bewoners die concreet de culturele en menselijke betekenis van het ontwerp van toen en de realiteit van het nu weten te benoemen. Zij vormen deel van het erfgoed. Het participatieproces en ontwerpend onderzoek steunt op hun verhalen én reflecteert de rol van Podium voor Architectuur.

Het zijn de bewoners die concreet de culturele en menselijke betekenis van het ontwerp van toen en de realiteit van het nu weten te benoemen. Zij vormen deel van het erfgoed.

Lokale kennis en ontwerpkracht

De toekomst van een sociaal inclusieve, klimaatbestendige wijk met passende huisvesting voor een diversiteit aan leefstijlen en inkomens, ligt besloten in het verbinden van ontwerpkracht aan deze opgaven. Ontwerpers kunnen problemen en kansen integraal analyseren en verbeelden. Als het gaat om een bestaande wijk, is het belangrijk dat ontwerpers zich inleven in de bewoners of de kennis over de wijk hebben. De architecten van Studio Pallesh, Milad Pallesh en Richard Proudley, zijn beiden opgegroeid in Haarlemmermeer. Zij kijken van binnenuit naar de wijk en hun bewoners. Zij kijken niet alleen naar de fysiek-economische aspecten van de gebouwde omgeving, maar verrijken dit met de cultureel-maatschappelijke waarde van de gebouwde omgeving, de groene gezonde openbare ruimte, de voorzieningen en de mobiliteit.

De keuze voor Overbos

De keuze voor Overbos is mede gemaakt op de som der delen. PvA bewonderde het afstudeerproject van Proudley op de wijk waar hij met zoveel plezier was opgegroeid. Theo Baart stelde zijn fotografisch archief beschikbaar met beelden uit de tijd van de bouw, gemaakt voor Het Rijksmuseum. De gemeente Haarlemmermeer formuleerde tegelijkertijd de verdichtingsvisie in samenwerking met De Zwarte Hond. Het onderzoek van Ymere met de TU Delft naar naoorlogse wijken, vormde de basis voor het proces en de vraagstelling naar de waarde. De afdeling onderzoek van de gemeente Haarlemmermeer heeft de onmisbare historische context voor dit proces samengesteld. Sinds voorjaar 2022 werkten drie groepen jongeren van het Kaj Munk College aan analyse en ontwerp via Mine Craft aan kansen voor de wijk. Andere groepen haakten in kleiner verband aan bij het proces met bewoners en ontwerpers in de vorm van profielwerkstukken. De waarde van hun analyses en betrokkenheid is groot; zij zijn de volgende generatie als actieve burger.