Henk Koelman, Ruud van Dobben en Nico Kooij

De sociale component is heel belangrijk. Evenals het cultuuraspect. Het kerkje heeft enige jaren leeg gestaan en heeft jaren gefunctioneerd als atelier voor beeldhouwers. Zoals voor Jan Mulder. Prinses Beatrix heeft hem ooit bezocht in de jaren dat prins Claus nog leefde. Sinds 1983 is het kerkje onder beheer van de ‘Stichting Gilde van de Stompe Toren’. De stichting organiseert vanaf die jaren culturele activiteiten, in de periode mei tot half oktober. Tot 2000 was het van de Hervormde gemeente Schoten – Spaarndam en pachtte de burgerlijke gemeente het schip en het kerkhof van de kerkelijke. Er was geen gemeentelijk budget bij de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude beschikbaar en de nieuwe gemeente Haarlemmermeer moet nog wennen aan het ‘nieuwe erfgoed’ binnen de nieuw ontstane gemeentelijke grenzen. Het wennen zit hem ook in het gegeven dat er een stichting is die zich belangeloos bezighoudt met het onderhoud van gemeentelijk eigendom, zij kan dit doen dankzij diverse subsidies voor renovaties.

De gemeente Haarlemmerliede stelde destijds 6000 gulden ter beschikking op jaarbasis, dat is in de nieuwe gemeente 2500 euro geworden. Dat is uiteraard niet voldoende voor het organiseren van culturele bijeenkomsten. Daarnaast is er is behoefte aan middelen om onderhoud te plegen. In de afgelopen jaren is door de vrienden subsidie geworven en aangewend voor het plaatsen van een uniek uurwerk en de aankoop een kabinetorgel.

De culturele activiteiten in de weekenden zorgen voor een bescheiden bron van inkomsten en veel toeloop. De kerk biedt een prachtige locatie, in het groene landschap, omringd door rust en ruimte, aan beginnende bandjes, en studenten van het conservatorium. De akoestiek is heel goed en de kerkzaal en het balkon biedt plaats aan een groot publiek (125 personen).

De ontstaansgeschiedenis speelt een rol in dit gebied. Juist op verschillende plaatsen heb je door het ontstaan van het Haarlemmermeer, op de plaatsen die om het meer lagen, kleine dorpjes gekregen zoals Zwanenburg, Lisserbroek en Leimuiderbrug. Bij overstromingen kon je naar een hoger gelegen gebied vluchten. Dat veilige gevoel is er nog steeds maar het is een beetje weggenomen. De Spaarndammerdijk was de dijk die het hele achterland veilig hield, in de Spaarndammerdijk, zaten in Spaarndam circa zes sluisjes, de onderhoudskosten van deze sluisjes werden betaald door plaatsen in het achterliggende gebied, er was sprake van een 1e en een 2e Alphense sluis en de Woerdersluis is er nog steeds.

Wat we moeten koesteren, is de identiteit van de aparte dorpjes. Elk dorpje heeft z’n eigen unieke karakter. Daar moet je heel zuinig op zijn. Er mag best gebouwd worden maar in beperkte mate. De bebouwing hier is als kleinschalig en dorps te typeren. Spaarndam heeft inmiddels even stukje hoogbouw. Dat is goed, want we willen dat onze inwoners ook kunnen wonen en als je niet te veel wilt uitbreiden, dan zul je de hoogte in moeten. Spaarnebuiten, dat is een is een redelijke afspiegeling van het oude dorp. Het is wat hoger dan het oorspronkelijke beeld maar het is niet hoger dan de oorspronkelijke scheepskranen die er stonden. Dat is dus de grens. Het is typisch voor dit dorp, dat in het in twee gemeentes ligt.

Er is een beperkt aantal boerderijen. Recentelijk is er een ‘nieuwe boerderij’ gebouwd, niet passend bij de omgeving, vanuit het oorspronkelijke beeld maar meer een Belgische boerderij. Te groot en de typologie klopt ook niet.

In de oude kerk in Spaarndam ligt Qruquius begraven, de grote waterschapkundige. Het gemaal is naar hem vernoemd. Op de muur van het kerkje de Stompe Toren is de naam van de Spaarnwouder reus Klaas van Kieten afgebeeld. Klaas was 2,69 meter lang. Hij staat vermeld in de geschriften van Willem Procurator, schrijver van de abdij van Egmond. De volksverhalen omschrijven hem als een zachtmoedig mens. Vondel heeft een heel ander beeld van hem.

Naast de Spaarndammerdijk, is de Kerkweg, de oude weg vanuit Haarlem, vroeger de doorgaande weg van Haarlem naar Amsterdam. Aan het begin van het weggetje stond een herberg, dan ging je over de hoge dijk, door naar Amsterdam. Die dijk heeft heel veel waterstanden tegengehouden en is ook een aantal keren weggespoeld. Bij Halfweg, een grote dijkdoorbraak, hier vlakbij een kleine doorbraak, en bij Spaarndam stond ooit het huis ter Oosterwaal, dat duidt ook op een dijk doorbraak.

Beleven van de historie

De Groeneweg heette vroeger de Houtrakweg, het tegenwoordige Halfweg was Houtrijk en Polanen. Het was altijd een landweg, en is een aantal jaren geleden opgeknapt, de grootste kuilen zijn eruit gehaald. De Spaarndammerdijk is nu afgesloten maar moet weer een doorgaande route geworden. Er is hier een redelijk fietscircuit, dat is goed doordacht en aangelegd. Verleden jaar heeft de gemeente een nieuw bankje geplaatst bij de Stompe Toren waar zeer veel gebruik van wordt gemaakt.

Als de gemeente de Spaarndammerdijk gaat opknappen: dat was vroeger een grindweg. Her en der had je grindputten, daar moesten de arbeiders het grind uit halen, later zijn de grindputten verdwenen. Bij het opknappen zouden de grindputten zichtbaar gemaakt moeten worden, met bankjes erbij zodat je kunt uitkijken over het hele poldergebied. Waardevol is ook de paal die in het najaar is neergezet; er staan nu drie in het gebied van de voormalige gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude, deze palen zijn geplaatst vanuit het Haarlemmermeermuseum de Cruquius.

De oude IJdijk is zichtbaar in het land. Aan de overkant ligt een stukje inlaag polder, de dijk die daar omheen liep is de oude IJdijk.

Mijn grootvader was boer, hij had waarschijnlijk meer kindertjes dan koetjes. Het gebied was oorspronkelijk in gebruik voor de landbouw. Omdat men slootjes ging graven ging het land verder inklinken en kon er niet meer gezaaid worden en kwam er veeteelt. Men kwam vanuit de duinen, nadat daar de landerijen gingen verzanden. Een stukje bos maakte men houtvrij en het werden akkers, was het opnieuw verarmd, pakte je de boerderij op. In Haarlemmerliede werden boerderijen georiënteerd op en zo dicht mogelijk gebouwd bij de kerk.

Buurtschap Spaarnwoude heeft een beschermd dorpsgezicht, dus er mag niet gebouwd worden. Eventueel een renovatie, en kleine uitbouw maar er mag geen nieuwbouw gepleegd worden.