Als we erfgoed nieuwe waarde geven door eigentijds gebruik, voegt het extra identiteit en betekenis toe aan onze leefomgeving. We moeten onszelf de vraag blijven stellen: in wat voor omgeving willen we wonen? Een expositie in Galerie De Meerse van 10 september tot en met 28 oktober 2021.
Erfgoed als toekomst
Groeiprocessen in beeld
Deze expositie van architectuur, productontwerp, social design, kunst en fotografie gaat de interactie aan met het landschap en erfgoed van Haarlemmermeer. Het proces van ontwerpen, onderzoeken, maken, verbeelden, gebruik van data en low tech, vraagt tijd en ruimte om te groeien – een integraal proces met kansen en oplossingen.
Op donderdag 9 september 15.30 uur opende Mariëtte Sedee, wethouder Ruimtelijke Ordening de expositie Erfgoed als Toekomst. Zij verrichtte een symbolische handeling: de eerste steek van een Groeiend Groot Polderlintentapijt over Haarlemmermeer.
Erfgoed als Toekomst, deel 3 in de serie 2019-2020-2021, toont de zoektocht naar verbinding van landschap en monumenten met kansen passend bij de toekomstige tijd en de gewenste leefomgeving.
Het grote Polderlintentapijt
Een groeiend project
Voortbordurend op Haute Bordure in het Fries Museum staan voor het eerst zeven borduurmachines van Crossover Collective door Floor Nijdeken in Haarlemmermeer. Kon je je in het Fries Museum vergapen aan vier eeuwen handgemaakt borduurwerk in de Nederlandse mode, in Haarlemmermeer zetten we in op verbeelding van 1852 tot 2052. Erfgoed als drager van de toekomst, als uniek Polderlintentapijt – 200 jaar verleden, heden, toekomst in 70 meter. Als een eigentijdse Tapisserie de Bayeux.
Iedereen, van beginner tot expert, kan aanschuiven bij de interactieve borduurinstallaties in de galerie en de foyer van De Meerse. Er ontstaat een groeiproces met verbeelding en steken: hoe kunnen we de geschiedenis van de polder en de linten vormgeven in beeld, techniek, verhalen? Voor de tweehonderd jaar van 1852 tot 2052 gaan we gezamenlijk op weg naar een borduurwerk waaraan iedereen een steekje kan bijdragen, en bouwen we aan het collectieve geheugen van Haarlemmermeer. Op basis van de experimenten ontwerpt Floor Nijdeken de 70 meter van Het Grote Polderlintentapijt, waar twee jaar lang alle bewoners hun verhaal en verbeelding aan toe kunnen voegen. Agrarisch erfgoed krijgt een plaats in het project, want het hoort bij de polderlinten. Welke boerderijen willen we behouden voor de toekomst, en met welke functie?
Het project is gebaseerd op de verkenningen Polderlinten op de kaart 2019 en Polderlintportretten 2020 van Podium voor Architectuur.
Een lint van klei
Studio Stephan Schagen en CHRITH architecten
Aan de hand van de geologische kaart van Nederland maken studio Stephan Schagen en CHRITH architecten een serie portretten van de Nederlandse bodem. De vorm: ‘De op de wind gedroogde aardesteen.’ Een op de wind gedroogde aardesteen is een bouwsteen die je kunt vinden in je achtertuin of misschien iets verderop in de uiterwaarde van de rivier of op die natuurlijke verhoging in het landschap. Het is een steen die je zelf zou kunnen maken. De steen wordt niet gebakken maar geperst en gedroogd op de wind. Het is een steen die slechts 1% van de productie energie vergt ten opzichte van een gebakken steen en die 100% circulair is.
Op zoek naar geschikte delflocaties voor de stenen reizen drie architecten door Nederland en vragen zich hierbij af wat het verhaal achter het landschap is. Op de gevonden locatie wordt een unieke steen samengesteld waarvoor de lokale aarde, een plantaardige structuur en een plaatselijk mineraal de basis vormen.
Een bouwsteen, een culturele biografie van het landschap en een ambacht; drie elementen die je normaal gesproken niet zo snel bij elkaar zou verwachten. Het is een combinatie die ons de kans geeft een nieuwe manier van kijken aan te leren. Een manier van kijken waarbij we hetgeen dat we al hebben, maar op een of andere manier onze erkenning en waardering mis is gelopen, opnieuw ontdekken.
Boeren uit het hele land waren de eerste bewoners die de net drooggemalen moddervlakte van de Haarlemmermeerpolder moesten gaan ontginnen. De klei van een viertal boerderijen aan de polderlinten IJweg, Hoofdweg, Rijnlanderweg en Aalsmeerderweg vormt het uitgangspunt voor de installatie in de expositie Erfgoed als Toekomst.
Een gestukt polderlint baant zich een weg over de wand. Een lint van klei met soms wat zand, schelpen of alleen zware klei. Een plek waar bijna niets groeit, te zout. Een plek waar de fruitbomen de geest geven, zuur en kalkarm. Een plek met mooie volle gewassen, vruchtbare kalkrijke kleigrond. Het zijn de ingrediënten die de bodem hebben gevormd en de herinneringen blootleggen van het ontstaan en gebruik van de Haarlemmermeer.
Het werk Een lint van klei is gebaseerd op de diversiteit van de grond in de Haarlemmermeer. Het verbeeld de oneindige lijnen vol met leven en herinneringen. De klei is op de wand gestukt in pure vorm, zoals het gedolven is. Het craquelé ontstaat bij het drogen en is afhankelijk van de samenstelling van de grond. Een zware kleisoort geeft veel craquelé, klei met veel zand (leem) levert een meer egale vorm op.
De juiste verhouding zand en klei geeft een egale duurzame stuclaag, ademend en zonder barsten.
Een wand van Haarlemmermeerse bodem.
Veranderend landschap
Veranderende omgeving in gemengde techniek - Anne Greet List
De verandering van onze omgeving, wat we met elkaar teweegbrengen, wat we doen met de natuur en het landschap. Het ervaren hiervan verwerk ik in schilderijen en installaties. De geschiedenis van de polder en mijn liefde voor land-waterwerelden zijn terugkerende elementen in mijn werk.
Naast acrylverf gebruik ik ook zelfgemaakte verf van planten, sappen uit de polder. Hierdoor ontstaan werken die mijn onderzoek naar eigenschappen van materialen uit de nabije omgeving zichtbaar maken.
Het contact, het voelen van de polder is belangrijk in en rond mijn atelier aan GinDS, Genie in De Stelling. Deze locatie voedt mijn beleving, het meebewegen met de seizoenen, en versterkt hoe je de constante verandering in het landschap door de oprukkende bebouwing ervaart.
Geniedijk – Een wereld op zichzelf
Documentairefotografie - Loek van Vliet
Een dijk, maar niet zomaar een dijk. Aangelegd als onderdeel van de Stelling van Amsterdam eind negentiende eeuw, waarachter het land onder water kon worden gezet bij een aanval op Amsterdam door een buitenlandse mogendheid. De Geniedijk doorkruist de Haarlemmermeerpolder, breekt de polder in tweeën, noord en zuid.
Hoewel er een fietspad langs de gehele Geniedijk loopt, ga je pas echt wat zien als je over deze dijk wandelt. Om je heen staan gebouwen, komen gebouwen, maar voor en achter je ligt de dijk, de wereld waar je nu bent. Zoals je geest wordt onderbroken door gedachten die komen en gaan, zo gaat het ook met wandelen op de Geniedijk. Die wordt af en toe onderbroken door wegen die hem doorkruisen. Om je heen aanschouw je de wereld. Je bent er niet direct een onderdeel van maar je ziet de bebouwing: de huizen, de industrie, de landbouw, de polder.
Schapen en koeien begrazen de dijk, ganzen maken er hun nesten. Daarmee lijkt deze verhoging in het landschap op een natuurlijk element, een natuurlijke verhoging, hoewel je weet dat die door de mens is gevormd. In de 10,5 km lengte wordt de dijk maar liefst 22 keer onderbroken: coupures in de dijk door wegen en fietspaden.
In dit portret van de Geniedijk heb ik de dijk zelf gefotografeerd, elke 200 meter, van oost naar west en van west naar oost. Daarnaast heb ik elke 500 meter het uitzicht vanaf de dijk gefotografeerd, richting het noorden en het zuiden. Zo ontstaat er een wereld op zichzelf op de dijk, en komt er een blik die vanaf de dijk naar buiten wordt gericht.
Groeimonument Jacobahoeve
Een actueel voorbeeld van de vraag: wat zijn de kansen voor herbestemming van erfgoed?
Haarlemmermeer is een uniek en heel kansrijk gebied, zeker binnen de context van de MetropoolRegio Amsterdam. Het is een ‘maakplaats’, drooggelegd met gemalen in de eerste energietransitie. Een polder waarin de ruimte strak is geordend. Waar op het poldergrid als strooigoed langs de polderlinten de boerderijen liggen. De Jacobahoeve ligt als statige hofstede langs de Aalsmeerderweg. Een oase met zicht op de A4 en de Geniedijk. ‘Jacoba’ draagt vele verhalen; zo was de hofstede zelfvoorzienend in haar energie met een eigen gasbel. In de jaren zestig werd hier naar olie en gas geboord, zo is te zien op een film uit het familiearchief van de eigenaren. Deze film ziet u op de wand hiertegenover.
De drooglegging genereerde energie. Wie kent dit verhaal eigenlijk? En welke functie kan het krijgen in de energietransitie waar we voor staan?
Het gebied is eigenzinnig en het landschap met de bewoners vertelt talloze verhalen. Zeker in deze tijd waarin een sterke behoefte bestaat om ergens bij te horen, om je geborgen te voelen, kan het delen van verhalen constructief werken. Want vanuit verhalen kun je kansen benoemen.
Agrarisch erfgoed. De vraag doet zich voor welke boerderijen we willen behouden voor de toekomst met een functie die past bij de maakplaats Haarlemmermeer. Welke groei past bij de huidige wet- en regelgeving? En passen die kaders bij de huidige tijd? Of is herijking nodig met een rol voor erfgoed als sleutel voor de toekomst?
Maakproces Maquette Haarlemmermeer Energietransitie & Erfgoed
Architect Alexander Beeloo & Experience Designer Stas Kokke
Eind 2019 startte een omvangrijke opgave – een maquette ontwerpen die de grote ruimtelijke uitdagingen in Haarlemmermeer zichtbaar maakt. Als startpunt van waaruit ontworpen kan worden, als analoog middel in een digitaal tijdperk. Een maquette die kan worden ingezet om verhalen te vertellen over locaties die niet altijd zichtbaar meer zijn. Of zelfs vergeten.
Uitgangspunt waren het Haarlemmermeer en de drooglegging – oftewel de eerste energietransitie: van water naar land, met een vervolg in de huidige energietransitie waarbij veel land een nieuwe functie krijgt.
De maquette gaat de dialoog voeden over energietransitie, woningbouw, mobiliteit en andere grote opgaven. De maquette maakt inzichtelijk of locatie en volume anders kunnen. Of ingrepen tijdelijk kunnen zijn, zodat we de beste keuze kunnen maken die geldt voor dit moment.
Een maakproces heeft tijd nodig en die tijd is aangegroeid door de nooit voorziene pandemie. De ontwikkeling stagneerde, vertraagde. Het groeiproces leeft van ontwerpen en maken. Beide hebben momenten van overleg nodig, maar daar was geen gelegenheid voor. We doen er ons voordeel mee. Op dit moment kan iedereen het ontstaan en de groei van de maquette meebeleven. Inzicht krijgen en wensen indienen: wat zien we over het hoofd? Wat hebben we nodig?
