Ontwerpend onderzoek II: Het narratief centraal

Sectie
Wonen
Erfgoed
Ontwerpen
Overbos
Participatie
Gepubliceerd op

Overbos, een typische jaren-’80-wijk aan de rand van Hoofddorp, staat voor een tweede leven. Maar hoe ziet dat tweede leven eruit? In samenwerking met de architecten Richard Proudley en Milad Pallesh die in Overbos (Hoofddorp) en Linquenda (Nieuw-Vennep) zijn opgegroeid, start Podium voor Architectuur een ontwerpend onderzoek waarin de toekomst van Overbos wordt verkend.

Het narratief staat centraal. Verhalen verhogen de belevingswaarde en mate van hechting. Dat behoeft geen betoog. Verhalen beschrijven de waarde van dit moment op weg naar de gewenste toekomst. Dat is belangrijk in een jonge polder waar de geschiedenis beperkt zichtbaar is. Hoe beleefden de eerste bewoners hun wijk? Wat zien zij als kenmerkende waarden? Wat is hun verhaal bij een plein, een parkeerplaats, een straat een woonerf of het winkelcentrum? Wat is de waarde van het sociaal cement?

“VERTROUWEN KOMT TE VOET EN GAAT TE PAARD”

Het participatie proces in ontwerpend onderzoek

Participatie is niet meer weg te denken in gebiedsontwikkeling en gaat een steeds belangrijkere rol spelen in ruimtelijke processen. In ruimtelijke ontwikkelingen klein of groot wordt er verwacht dat de omgeving betrokken wordt. Vanaf het moment dat de Omgevingswet inwerking treedt wordt het zelfs verplicht om omwonenden, gebruikers en andere belanghebbenden in een vroeg stadium te betrekken bij een project. Mensen worden ook mondiger en willen graag meedenken over de eigen leefomgeving. Maar het maakt dat participatie vaak een doel op zich wordt, simpelweg omdat het moet of een middel om de kans op bezwaar- en beroepsprocedures te verkleinen. Op die manier beperkt participatie zich tot het creëren voor een vooraf bepaald plan. Maar In het ontwerpend onderzoek heeft participatie een fundamenteel andere betekenis.

Participatie en ontwerpend onderzoek zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Deze methode richt zich op het verzamelen, analyseren en interpreteren van verhalen als een manier om betekenis te geven aan menselijke ervaring en begrip te krijgen van de wijk. Om het narratief vast te leggen, moet je de wijk induiken op zoek naar het verhaal van de bewoners, ondernemers en andere betrokkenen of de dialoog aangaan met jongeren. Dit vereist een nauwe band met actoren en soms zelfs participeren in hun natuurlijke omgeving. Dat vergt een zorgvuldig proces van participatie in een nieuwe vorm; fluïde processen met alertheid op betrokkenheid.

Bewoners op pad in Overbos
Bewoners op pad in Overbos

Het proces is fluïde, want het moment en de deelnemers kan de prioriteit of focus bepalen. Het proces is integraal waarbij nauwe samenwerking, kenniscirculatie en afstemming op inhoud en tijdpad centraal staan met partners. Het proces is adaptief op leefstijl, woontypologie en bouwtechniek. Dit creëert een natuurlijk proces van constante herijking; wat zijn we aan het doen, met wie doen we dat en wanneer doen we dat en waarom? Wat is het gewenste resultaat? Waar loopt het anders, wat kan er beter en wat zijn de risico’s? Kortom, het proces is ingericht op continue evaluatie. Op ieder gewenst moment kan uitwisseling op detail, grote lijn, werkwijze, vorm, inhoud plaatsvinden. Partners weten elkaar te vinden. De actualiteit kan aanleiding zijn tot nieuwe vragen.

In zo’n fluïde en iteratief proces is het makkelijk de structuur kwijt te raken en opbrengst uit het oog te verliezen. Daarom wordt er gewerkt langs verschillende autonome en integrale lijnen, afhankelijk van de partners. De partners hebben namelijk ieder hun vraagstelling en tijdpad. De lijnen volgen en voeden elkaar in het proces van Ontwerpend Onderzoek. Elke lijn beschrijft een voorgenomen inhoud. De inhoud wordt voorafgaand opgesteld zodat er een beginpunt is, maar wordt ook voortdurend aangepast. De aanpassingen worden bijgehouden, net zoals hoe de samenwerking verloopt, wat de succes- en faalfactoren zijn. Het proces is fluïde, wendbaar en flexibel: het kan anders. De uitkomst is gericht op adaptief vermogen – in bouwstijl, groen, mobiliteit, voorzieningen, op veranderende leefstijlen in de samenleving. Het integrale proces vertaalt zich in ontwerpen die dit reflecteren.

Betrokken partijen en wederkerigheid

Tijdens het ontwerpend onderzoek in Overbos wordt samengewerkt met belangrijke partners zoals woningcorporatie Ymere, het kernteam Verdichtingsvisie van de Gemeente Haarlemmermeer en het team Onderzoek van de gemeente. De partners voeden elkaar onderling met eigen snelheden en tijdpaden. Zo behoudt elke partij haar inhoudelijke deskundigheid, terwijl onderling alle stappen afgestemd worden en bevindingen gedeeld. Op basis van alle input ontwerpen Proudley en Pallesh, in nauwe samenspraak met de wijk, scenario’s voor de toekomst. Podium voor Architectuur heeft als neutrale partij de voortrekkersrol naar de bewoners. PvA stelt vragen die partners niet kunnen stellen (aan een breed publiek) en communiceert de verwachtingen: dit is wat we doen – zo ziet het eruit – is dit wat we bedoelen? Met Ontwerpend Onderzoek geven we inzicht in een proces met de architecten, partners, betrokken bewoners en een kring van andere partijen. Op basis van de verkenningen zijn de verschillende groepen benoemd waar de communicatie op afgestemd wordt. Met deze partijen realiseren Podium voor Architectuur de dialogen, ontwerpworkshops en wijkexpedities. Met hen verzamelen het PvA verhalen en voert het andere participatieve acties uit. De participanten nemen wisselende posities in. De ene keer als actief betrokken bewoner in een workshop ontwerp & dialoog, de andere keer in de rol van gids door de wijk. Een stakeholder zoals de het wijkcentrum, kan een vraagstelling bij bewoners neerleggen en antwoorden ophalen, maar ook hun ruimte beschikbaar stellen als workshopruimte. Bewoners dienen een initiatief in, de partners organiseren. Wederkerigheid is een sleutelwoord. Alle pogingen, gerealiseerde acties en uitkomsten zijn vastgelegd in woord en beeld. Alles als overdraagbaar onderdeel van het Ontwerpend Onderzoek.

Meer weten? Klik hier voor een weergave van 2 jaar uit het proces.